7.1 Pen- en gat­ver­bindin­gen

In de timmerindustrie verbinden we de stijlen en dorpels van kozijnen en ramen door middel van verschillende typen verbindingen. De meest voorkomende verbindingen zijn de pen- en gatverbinding, de deuvelverbinding en de vingerlasverbinding.

Open pen- en gatverbinding

Afhankelijk van de houtdikte kun je diverse soorten verbindingen maken. Bij een raam mag je in bepaalde gevallen (bijvoorbeeld restauratiewerk) een enkele pen-en-gatverbinding gebruiken. Bij kozijnen en ramen is dit volgens de KVT niet toegestaan. Deze verbindingen worden ook wel slisverbindingen genoemd of twee-, drie- of viervlakslijmverbindingen, afhankelijk van het aantal vlakken dat elkaar raakt. De naam van het kopshout waarop het langshout komt te liggen, noemen we de borsten. In de tekening zie je wat wordt bedoeld met een pen of een borst.

De open pen- en gatverbinding in ramen noemen we een slisverbinding en een open pen- en gatverbinding in een kozijn noemen we een pen- en gatverbinding.

Hieronder staan een aantal benamingen in een verbinding. Het gat en dus ook de pen zijn een derde gedeelte van de dikte van het hout. De plaats waar de borsten tegen het langshout komen, noemen we de kaken. Verder zie je nog wat wordt bedoeld met de penlengte en de pendikte van het hout.

Benamingen van diverse onderdelen in een verbinding.

Menagering

De pen is gemenageerd, wat wil zeggen dat de pen smaller is dan de breedte van het hout. Het doel hiervan is dat je niet ‘in het gat kunt kijken’ wanneer de verbinding is opgesloten. Een ander doel is dat je een verbinding krijgt die niet direct kan ‘inwateren’.

Toesteek

Als er een sponning in het hout wordt gemaakt, zul je hier rekening mee moeten houden bij het maken van de pen. Er ontstaat namelijk een gat in de verbinding op de plaats van de sponning. De borst wordt op de plaats van de sponning zoveel langer dat de sponning wordt opgevuld. In de tekening is dat het grijze gedeelte. Dit noemen we de toesteek.

Menagering en toesteek.

Gesloten pen- en gatverbinding

Waarom maken we een gesloten pen-en-gatverbinding?

• Het is mooier omdat je de pen niet terugziet.
• Het is beter tegen het inwateren van hout.
• Het is minder gevoelig voor vochtopname omdat je minder kops hout in het zicht brengt.

Gesloten pen- en gatverbinding met menagering en spatpen.

Spatpen

Hout heeft de neiging te gaan werken. Als we geen gebruik zouden maken van een spatpen bij een gesloten pen-en-gatverbinding kan het hout gaan draaien (spatten). Door een spatpen toe te passen, voorkomen we:

• het draaien (spatten) van het hout;
• een doorgaande naad die kan ontstaan als de stijl krimpt.

Richtlijnen voor afmetingen van de spatpen zijn:

• ± een tiende van de lengte van de pen;
• ± een vierde van de hoogte van de pen.