2.2 On­der­de­len

De belangrijkste onderdelen van de vlakbank zie je in de volgende afbeelding.

Vlakbank.

De volgende onderdelen worden nader toegelicht:

1. Frame
2. Motor
3. Spaanafzuiging
4. Bedieningspaneel
5. Aanvoerblad
6. Beitelas
7. Beitelas met snelwisselsysteem
8. Afvoerblad
9. Geleider

Frame

Het frame van de vlakbank is gemaakt van gietijzer. Dit is erg zwaar en neemt door zijn structuur trillingen op. Het frame kan ook van plaatstaal worden gemaakt. Het frame wordt dan verstevigd met stalen profielen.

Motor

De beitelas van de vlakbank wordt aangedreven door een elektromotor. Op de motoras zit een poelie (B), die met een V-snaar de poelie van de beitelas (A) aandrijft. Omdat een elektromotor ongeveer 2850 omwentelingen per minuut maakt en de beitelas, om goed te schaven, ongeveer 4500 omwentelingen per minuut moet maken, is poelie B groter dan poelie A.

Aandrijving van de beitelas.

Spaanafzuiging

Elke vlakbank heeft de mogelijkheid om aangesloten te worden op een afzuiginstallatie. Hiermee worden houtspanen en houtstof weggezogen. Het schaven met de vlakbank is hierdoor een stuk prettiger en veiliger. Het schaafresultaat is beter doordat de houtspanen het hout niet kunnen beschadigen.

Bedieningspaneel

Op het bedieningspaneel van een vlakbank zitten verschillende knoppen en schakelaars zoals:

• Knoppen aan en uit voor de motor met beitelas
• Knoppen instellen spaanafname aanvoerblad, dieper of ondieper
• Knop voor het opheffen van de automatische rem op de motor + lampje
• Noodknop.

Aanvoerblad

Het aanvoerblad van de vlakbank moet zuiver vlak en slijtvast zijn. Het wordt gemaakt van gietijzer. Gietijzer is erg bros. Gietijzer kan niet zo dun geslepen worden dat het goed bij de beitelas aansluit. Daarom worden er bij de beitelas inlegstukken van staal of aluminium geplaatst. Deze inlegstukken worden ook de lippen van het aan- en afvoerblad genoemd Ook kan gietijzer door bijvoorbeeld houtspanen snel afbrokkelen. De inlegstukken kunnen voorzien zijn van gaten of sleuven. Deze zorgen voor geluidsvermindering van de beitelas.

Gaten in de tafellippen van een vlakbank.

De diepte-instelling van het aanvoerblad (0-8 mm) geeft de schaafdiepte aan. Het aanvoerblad stel je in op de maat die je in één keer wilt wegschaven. Bij harde houtsoorten is dit meestal minder dan bij zachte houtsoorten. Zachte houtsoorten laten zich gemakkelijk bewerken. Voor het instellen van de spaanafname kijk je ook eerst naar je ruwe houtmaat (brutomaat) en naar de maat die je na het schaven moet overhouden (nettomaat). Als er maar weinig verschil zit tussen de ruwe maat en de geschaafde, moet je de spaanafname gering houden.

Instellen spaanafname aanvoerblad.

Beitelas

De beitelas wordt via een V-snaar aangedreven door een motor. De beitelas heeft maar één toerental van ca. 4500 – 5000 omw/min. Bij de vlakbank heeft de ronde beitelas een diameter van 120 tot 140 mm en een lengte van 400 tot 500 mm. De beitelas draait in twee kogellagers. In de beitelas zitten uitsparingen waarin de beitels met drukstukken (opsluitstukken) passen. De uitsparing loopt taps toe. Dit is zo gemaakt om te voorkomen dat beitel en drukstuk onbedoeld tijdens het draaien uit de beitelas komen. Met boutjes druk je het drukstuk tegen de beitel, zodat de beitel goed in het beitelblok blijft zitten.

Doorsnede van een beitelas met 3 mm dikke beitels, drukstukken en boutjes.

De diepte-instelling van het aanvoerblad (0-8 mm) geeft de schaafdiepte aan. Het aanvoerblad stel je in op de maat die je in één keer wilt wegschaven. Bij harde houtsoorten is dit meestal minder dan bij zachte houtsoorten. Zachte houtsoorten laten zich gemakkelijk bewerken. Voor het instellen van de spaanafname kijk je ook eerst naar je ruwe houtmaat (brutomaat) en naar de maat die je na het schaven moet overhouden (nettomaat). Als er maar weinig verschil zit tussen de ruwe maat en de geschaafde, moet je de spaanafname gering houden.

Doorsnede beitelas met de ruimte tussen de snijcirkel en het aan- en afvoerblad.

Er zijn ook beitelassen waarbij de beitels spiraalvormig in de beitals zitten. Het grote voordeel hiervan is dat de beitelas minder geluid maakt. Ook is het schaafbeeld mooier en hebben de beitels een langere standtijd.

Beitelas met snelwisselsysteem

Er zijn ook beitelassen die voorzien worden van een snelwisselsysteem voor het verwisselen van de beitels. Voor een snelwisselsysteem worden wissel- of omkeermessen toegepast. Door een slim wig-klemsysteem zetten de omkeermessen zich tijdens het opstarten van het beitelblok vast in het beitelblok. Bij het monteren van de omkeermessen worden omkeermessen met wigvormige drukstukken in de beitelas aangebracht. Bij het opstarten van de vlakbank zetten de wigvormige drukstukken de omkeermessen vast door de centrifugaal- of middelpuntvliedende kracht.

Het verwijderen van de omkeermessen gaat met een simpele tik op het wigvormige drukstuk, die daardoor loskomt. Het botte omkeermes kun je nu uit het beitelblok schuiven en er een scherp omkeermes er in schuiven. Groot voordeel van dit wisselsysteem is dat er kortere insteltijden zijn om de beitels te verwisselen. De omkeermessen zitten altijd zuiver in de beitelas en hoeven niet meer op hoogte gesteld te worden. Belangrijk is wel dat de beitelas goed wordt schoongehouden om de omkeermessen makkelijk te kunnen blijven verwisselen.

Beitelas voor een vlakbank voorzien van omkeermessen.

Er zijn verschillende soorten wissel- of omkeermessen verkrijgbaar voor verschillende schaafwerkzaamheden. Zo is er een keuzemogelijkheid voor het werken met zachte houtsoorten en een voor harde houtsoorten. Er is een groot aanbod van omkeermessen die een langere “standtijd” hebben. De metaalkeuze bepaalt hierbij het verschil. Er zijn omkeermessen van gehard staal, chroomstaal en omkeermessen met titanium nitride coating. De prijzen van de hoogste kwaliteit omkeermessen zijn dan ook hoger dan die van de standaard omkeermessen.

Werkwijze wisselen van omkeermessen

Verwisselen van omkeermessen in een beitelblok op een vlakbank.

Beitelas met een snelwisselsysteem.

1. Omkeermes lostikken met en latje
2. Omkeermes er uit schuiven
3. Nieuw scherp omkeermes in de beitelas schuiven
4. Vlakbank starten zodat de omkeermessen worden vastgedrukt.

Afvoerblad

Het afvoerblad van de vlakbank is, net als het aanvoerblad, gemaakt van gietijzer en heeft een inlegstuk. De functie van het afvoerblad is het geschaafde hout goed opvangen en het omsluiten van de beitelas. Samen met het aanvoerblad en de beitelas moet het zuiver in een evenwijdig vlak liggen. Het afvoerblad is beperkt in hoogte te verstellen om nastellen mogelijk te maken. Aan de achterzijde van het afvoerblad kan een parallelbeveiliging gemonteerd zijn.

Zowel het aanvoerblad als het afvoerblad is opgehangen in excenters. Door deze excenters kun je beide bladen zuiver in één lijn stellen. Met meetinstrumenten moeten de bladen uitgemeten worden, zodat ze weer overal exact op maat staan. Het afvoerblad moet iets lager (0,1 à 0,2 mm) dan de bovenkant van de snijcirkel van de beitelas worden afgesteld omdat tijdens het schaven hout dat langs de beitels gaat iets inveert en weer terugkomt.

Hap aan de achterzijde van het gevlakte hout.

De geleider

De geleider van de vlakbank moet zuiver vlak zijn en haaks in te stellen. Ook is de geleider in de lengterichting van de beitelas verstelbaar. Door het verstellen van de geleider zijn de beitels op elke willekeurige plaats te gebruiken. De geleider is ook schuin instelbaar. Via een handel kun je de geleider in een willekeurige schuinte stellen. Veel vlakbanken zijn uitgerust met een schaafverdeling waarop je de schuinte kunt aflezen. Ook kun je een zwaaihaak gebruiken voor het instellen van de gewenste schuinte.

Nadat er scherpe beitels op gesteld zijn, zet je de geleider tot ongeveer de helft van het aanvoerblad. Je gebruikt dan het eerste deel van de scherpe beitels. Zijn deze bot geworden, dan schuif je de geleider verder naar achteren, zodat je weer een scherp gedeelte van de beitels hebt. Op deze manier benut je de volle lengte van de beitels.